Когнититивтік функцияларды жақсарту үшін дәрумендер кешендеріне шолу
1-тарау: Когнитивтік функциялардың негіздері және дәрумендердің рөлі
Танымдық функциялар психикалық процестерді, соның ішінде назарын, есте сақтау, ойлау, сөйлеу, сөйлеу, атқарушы функциялар және психомоторлы жылдамдықпен қамтиды. Бұл бағыттардағы мидың оңтайлы жұмыс істеуі оқу, қойылым, әлеуметтік өзара іс-қимыл және өмірдің жалпы сапасы үшін өте маңызды. Когнититивтік функциялардың төмендеуі, оның ішінде қартаю, генетикалық бейімділік, өмір салты, өмір салты (тамақтану, дене белсенділігі, ұйқы), кернеу, бас жарақаттар, нейродэнертивті аурулар (Альцгеймер ауруы, паркинсон ауруы) және басқа да медициналық жағдайлар.
Тамақтану мидың денсаулығы мен танымдық функцияларын сақтауда маңызды рөл атқарады. Ми – бұл метаболикалық процестерді, нейротрансмиссияны, тотықтырғыш күйзелісті қорғауға және құрылымдық мінсізді сақтау үшін қоректік заттардың тұрақты алуын талап ететін энергиямен тәуелсіз орган. Витаминдер аз мөлшерде қажет органикалық қосылыстар сияқты, танымдық белсенділік үшін өте биохимиялық реакцияларға қатысады. Кейбір дәрумендердің жетіспеушілігі танымдық функцияларға теріс әсер етуі мүмкін, ал тиісті тұтыну оларды жақсартуға немесе техникалық қызмет көрсетуге өз үлестерін қоса алады.
1.1 Нейротрансмиттерлердің маңызы
Нейротрансмиттерлер – бұл миға жүйке жасушалары (нейрондар) арасындағы сигналдарды жіберетін химиялық заттар. Әр түрлі нейротрансмиттерлер әр түрлі когнитивтік процестерге қатысады.
-
Ацетилхолин: Ол оқыту, есте сақтау және назарда шешуші рөл атқарады. Ацетилхолин деңгейінің төмендеуі Альцгеймер ауруындағы танымдық функциялардың нашарлауымен байланысты.
-
Дофамин: Сыйақы, уәж, ынталандыру, назар, есте сақтау және атқарушы функцияларға қатысады. Допаминнің теңгерімсіздігі назар жетіспеушілігімен және гиперактивтіліктің бұзылуымен байланысты (ADHD) және басқа да танымдық бұзылулармен байланысты.
-
Серотонин: Бұл көңіл-күй, ұйқы, тәбет және танымдық функцияларға әсер етеді. Серотониннің төмен деңгейі депрессиямен және танымдық төмендеумен байланысты.
-
Гамк (гамма-аминобал қышқылы): Мидағы негізгі тежегіш нейротрансмиттер, бұл нейрондардың қозғыштығын реттеуге және нейрондық қызметтің тепе-теңдігін сақтауға көмектеседі. GABA жетіспеушілігі мазасыздыққа, ұйқысыздыққа және танымдық бұзылуларға әкелуі мүмкін.
-
Глутамат: Мидағы негізгі нейротрансмиттер, оқу және жадта маңызды рөл атқарады. Артық глутамат эвитотоксикалдылыққа (нейрондарға зақым келтіру) және нейродогенеративті ауруларға әкелуі мүмкін.
Көптеген дәрумендер мен минералдар – нейротрансмиттерлерді синтездеуге қатысатын ферменттердің кофакторлары. Мысалы, В6 дәрумені допамин, Серотонин және Габаны синтездеу үшін қажет. Осылайша, дәрумендердің жеткілікті мөлшері нейротрансмиттердің оңтайлы деңгейін және танымдық функциялардың оңтайлы деңгейін сақтауға көмектеседі.
1.2 Тотығу стрессі және антиоксиданттар
Ми, әсіресе, тотығу стрессіне осал, ол еркін радикалдар өндірісі мен организмнің антиоксиданттарды қолдану қабілетімен теңгерімсіздікке байланысты пайда болады. Еркін радикалдар – бұл жасушаларды, соның ішінде нейрондарды, соның ішінде нейрондарды зақымдауы және мидың қартаюына және нейротегенеративті аурулардың дамуына ықпал ететін тұрақсыз молекулалар.
Антиоксиданттар – бұл бос радикалдарды бейтараптандыратын және жасушаларды зақымданудан қорғауға болатын заттар. С дәрумені, Е дәрумені, Е дәрумені және А дәрумені сияқты дәрумендер миды тотығу стрессінен қорғауға көмектесетін күшті антиоксиданттар болып табылады.
1.3 Қабыну және танымдық функциялар
Мидағы созылмалы қабыну нейроженеративті аурулардың дамуына және танымдық функциялардың нашарлауына ықпал ете алады. Қабыну процестері нейрондарды зақымдауы, нейротрансмиссияны бұзады және мидың икемділігін нашарлатады (мидың бейімделу қабілеті мен оқу).
Кейбір дәрумендер мен басқа да қоректік заттарға қарсы қасиеттері бар және мидың қабынуын азайтуға көмектеседі. Мысалы, омега-3 май қышқылдары, D дәрумені және кейбір антиоксиданттарда қабынуға қарсы әсері бар.
2-тарау: В дәрумендер мен танымдық функциялар
В дәрумендер мидың энергетикалық метаболизмінде маңызды рөл атқарады, нейротрансмиттерлердің синтезі және жүйке жүйесінің денсаулығын сақтау. В дәрумендердің жетіспеушілігі әртүрлі танымдық құнсыздандыруға, оның ішінде жадының нашарлауына, назарын азайтуға, назарын аударуға, назар мен депрессияға әкелуі мүмкін.
2.1 В1 дәрумені (Tiamin)
Тиамин глюкоза метаболизмі үшін, мидың негізгі энергия көзі үшін қажет. Сонымен қатар ол ацетилхолин синтезіне қатысады. Тиапиннің жетіспеушілігі Верника-Корсаковтың энцефалопатиясына, шатасудан, құнсызданған үйлестіру мен есте сақтау проблемаларына әкелуі мүмкін. Алкогольді қорлайтын адамдар тиамин тапшылығына қауіп төндіреді.
2.2 В2 дәрумені (рибофлавин)
Рибофлавин энергетикалық метаболизмге және көптеген ферменттердің класшаласымен жұмыс істейді. Ол сондай-ақ жасушаларды тотығу стрессінен қорғауда рөл атқарады. Рибофлавиннің жетіспеушілігі шаршауға, тітіркенуге және танымдық функциялардың нашарлауына әкелуі мүмкін.
2.3 В3 дәрумені (ниакин)
Ниакин энергетикалық метаболизм және жүйке жүйесінің жұмыс істеуі үшін қажет. Ол сонымен қатар нейротрансмиттерлердің синтезінде рөл атқарады. Ниациннің жетіспеушілігі Дерматитпен, диареямен, деменциямен және тіпті өліммен сипатталатын пеллагаға әкелуі мүмкін.
2.4 В5 дәрумені (пантотен қышқылы)
Пантакин қышқылы – бұл энергия алмасуы мен нейротрансмиттердің синтезі және синтезі маңызды рөл атқаратын A (COA) коэнзимінің компоненті. Пантотен қышқылының жетіспеушілігі сирек кездеседі, бірақ шаршау, бас ауруы және танымдық бұзылуларға әкелуі мүмкін.
2.5 В6 дәрумені (пиридоксин)
Пиридоксин нейротрансмиттерлердің синтезіне (допамин, серотин, Габа), амин қышқылының метаболизмі және гемоглобиннің қалыптасуына қатысты. Пиридоксин жетіспеушілігі депрессияға, мазасыздыққа, тітіркенуге және танымдық функциялардың нашарлауына әкелуі мүмкін. Кейбір зерттеулер В6 дәрумені қарттарда жад және танымдық функцияларды жақсартатындығын көрсетеді.
2.6 В7 дәрумені (биотин)
Биотин майлар, көмірсулар мен аминқышқылдарының метаболизмі үшін қажет. Ол сонымен қатар гендік сөздерді реттеуде рөл атқарады. Биотин жетіспеушілігі сирек кездеседі, бірақ депрессияға, шаршауға және танымдық бұзылуларға әкелуі мүмкін.
2.7 В9 дәрумені (фолий қышқылы)
Фолий қышқылы ДНҚ және РНҚ синтезі үшін, сонымен қатар амин қышқылы метаболизмі үшін қажет. Әсіресе жүктілік кезінде көбік түтікшесінде феткадағы ақаулардың алдын алу өте маңызды. Фолий қышқылының жетіспеушілігі мегалобластикалық анемияға және танымдық бұзылуларға, оның ішінде депрессия мен жадтың нашарлауына әкелуі мүмкін. Кейбір зерттеулер фолий қышқылы егде жастағы когнитивтік функцияларды жақсарта алатындығын көрсетеді.
2.8 В12 дәрумені (кобамин)
Кобаламин жүйке жүйесінің жұмыс істеуі үшін, ДНҚ және РНҚ синтезі және қызыл қан жасушаларының түзілуі үшін қажет. Ол жүйке талшықтарының миелин қабығын сақтауда маңызды рөл атқарады, бұл жүйке импульстарының берілуін қамтамасыз етеді. Кобаланаминнің жетіспеушілігі анемия мен неврологиялық бұзылуларға, оның ішінде жадының нашарлауына, шатасуына, депрессияға және психозға әкелуі мүмкін. Қарт адамдар, вегетарианшылар және асқазан-ішек жолдарының аурулары бар адамдар кобаламин тапшылығына қауіп төндіреді. Кейбір зерттеулерде В12 дәрумені бар қоспалар танымдық функцияларды жақсартатын адамдарда танымдық функцияларды жақсарта алатындығын көрсетеді.
3-тарау. Витаминдер-антиоксиданттар және танымдық функциялар
С дәрумені, Е дәрумені, Е дәрумені және А дәрумені сияқты антиоксидантты дәрумендер миды тотығу стрессінен қорғауға көмектеседі, олар нейрондардан зақым келтіреді және нейротегенеративті аурулардың дамуына ықпал етеді.
3.1 С дәрумені (аскорбин қышқылы)
С дәрумені – бұл мықты антиоксидант, ол жасушаларды бос радикалдардан туындаған зақымданудан қорғауға көмектеседі. Ол сонымен қатар коллаген, нейротрансмиттерлер мен гормондарды синтездеуге қатысады. С дәрумені когнитивтік функцияларды, әсіресе қарт адамдарда да жақсарта алады. Кейбір зерттеулер С дәрумені Альцгеймер ауруын дамыту қаупін азайтуға болатындығын көрсетеді.
3.2 Е дәрумені (токоферол)
Е дәрумені – бұл майлы-майы, ол жасуша мембраналарын тотығу стрессінен қорғауға көмектеседі. Оның құрамында қабынуға қарсы қасиеттері бар. Кейбір зерттеулер Е дәрумені Альцгеймер ауруының дамуын бәсеңдетуі мүмкін екенін көрсетеді. Алайда, Е дәруменінің жоғары дозалары қан кету қаупін арттыра алады, сондықтан ұсынылған дозаларды сақтау маңызды.
3.3 А дәрумені (ретинол)
А дәрумені – бұл таңғажайып, иммундық функция және жасуша өсуі үшін маңызды. Бұл сонымен қатар антиоксидант және миды тотығу стрессінен қорғауға көмектеседі. А дәрумені жетіспеушілігі көру қабілеті мен танымдық құнсыздануына әкелуі мүмкін. Алайда, А дәрумені жоғары дозалары улы болуы мүмкін, сондықтан ұсынылған дозаларды бақылау маңызды.
4-тарау: D дәрумені және танымдық функциялары
D дәрумені сүйек денсаулығын сақтауда, иммундық функцияны және жүйке жүйесінің жұмыс істеуінде маңызды рөл атқарады. Д витаминінің рецепторлары мидың әр түрлі аудандарында, оның ішінде гиппокамп, ол үйрену мен жадта маңызды рөл атқарады. Д витаминінің жетіспеушілігі депрессияның жоғарылауы, танымдық бұзылулар мен аурулардың нейрегтерінің жоғарылауымен байланысты.
4.1 D дәруменінің миға әсері
Д витамині миға бірнеше жолмен әсер етуі мүмкін:
- Нейропротекция: Д витамині нейрондарды тотығу стрессінен, қабынудан және экзисококсикалық жағдайдан қорғай алады.
- Нейротрофиялық фактор: Д витамині нейротрофиялық факторлардың өндірісін ынталандырады, мысалы, BDNF (мидың нейротрофиялық факторы), бұл нейрондардың өсуінде, өмір сүруі мен пластикасында маңызды рөл атқарады.
- Кальцийді реттеу: Д дәрумені нейротрансмиссияға және басқа да маңызды функцияларға қажет мидың кальций деңгейін реттеуге көмектеседі.
- Иммуномодуляция: Д витамині мидағы иммундық жүйені модулдей алады және қабынуды азайтады.
4.2 Д витаминінің жетіспеушілігі және танымдық функциялары
Көптеген зерттеулер D дәрумені жетіспеушілігін танымдық функциялардың нашарлауымен байланыстырады, соның ішінде:
- Жадтың төмендеуі: D дәрумені D тапшылығы жад пен оқуға нашарлай алады.
- Назар аударыңыз, назар аудару: Д витаминінің жетіспеушілігі назар мен шоғырланудың төмендеуіне әкелуі мүмкін.
- Депрессия: D дәрумені жетіспеушілігі депрессияның жоғарылауымен байланысты, бұл танымдық функцияларға теріс әсер етуі мүмкін.
- Альцгеймер ауруы: Кейбір зерттеулерде D дәрумені жетіспеушілігі Альцгеймер ауруын дамыту қаупін арттыратындығын көрсетеді.
4.3 Витаминді тұтыну бойынша ұсыныстар
Ұсынылатын D дәрумені дозасы жас, денсаулық жағдайы және басқа факторларға байланысты өзгереді. Ересектерге күніне 600-800 дәрумені қажет. D дәрумені жетіспейтін адамдарға дәрігердің бақылауымен анықталуы керек дозалар қажет болуы мүмкін.
Д витаминін майлы балық (лосось, тунец, скумбрия), жұмыртқаның сарысы және байытылған өнімдер (сүт, жарма) сияқты азық-түлік көздерінен алуға болады. Алайда, көптеген адамдарда D дәрумені аз мөлшерде тамақ алмайды, сондықтан D дәрумені бар қоспалар пайдалы болуы мүмкін. D дәрумені бар қоспаларды қабылдамас бұрын, оңтайлы дозаны анықтап, артық дозаланбаңыз.
5-тарау. Танымдық функцияларға әсер ететін басқа дәрумендер мен қоректік заттар
Жоғарыда аталған дәрумендерден басқа, басқа да қоректік заттар мидың денсаулығы мен танымдық функцияларын сақтауда да маңызды рөл атқарады.
5.1 колин
Холин – бұл ацетилхолин, нейротрансмиттер синтезі үшін қажет, ол оқыту, есте сақтау және назар аударуда маңызды рөл атқарады. Бұл сонымен қатар жасуша мембраналары мен липидтердің құрылымдық тұтастығы үшін де маңызды. Холиннің азық-түлік көздеріне жұмыртқаның сарысы, бауыр, сиыр еті, сиыр еті, тауық еті, балық, бұршақ дақылдары және кресалды көкөністер кіреді. Кейбір зерттеулерде Холин қосылған қоспалар жад және танымдық функцияларды, әсіресе егде жастағы адамдарда жақсарта алатындығын көрсетеді.
5.2 Омега-3 май қышқылдары
Омега-3 май қышқылдары, әсіресе EPA (эйкозапентаен қышқылы) және DHA (зәкір емес қышқыл), мидың жасуша мембраналарының маңызды компоненттері және нейротранс, қабыну және нейропротекцияда маңызды рөл атқарады. DHA әсіресе мидың дамуы және өмір бойы танымдық функцияларды сақтау үшін өте маңызды. Омега-3 диеталық көздеріне майлы балық (лосось, тунец, скумбрия), зығыр тұқымы, чиа тұқымдары және жаңғақ кіреді. Көптеген зерттеулер көрсеткендей, омега-3 май қышқылдары есте сақтау қабілетін, назарын және басқа танымдық функцияларды, әсіресе қарт адамдарға және жұмсақ танымдық құнсызданулары бар адамдарға жақсарта алатындығын көрсетеді.
5.3 Магний
Магний – бұл организмдегі көптеген биохимиялық реакцияларға, соның ішінде жүйке жүйесінің жұмысына, қандағы қант пен қан қысымын реттеуге, сонымен қатар ақуызды, ДНҚ мен РНҚ синтезіне қатысады. Ол сонымен қатар жүйке импульстарын және нейропликаны таратуда да рөл атқарады. Магний жетіспеушілігі мазасыздыққа, депрессияға, бас ауруына және танымдық бұзылуларға әкелуі мүмкін. Магнийдің азық-түлік көздеріне жасыл жапырақты көкөністер, жаңғақтар, тұқымдар, бұршақ және тұтас дәндер жатады. Кейбір зерттеулер көрсеткендей, магний қосылған қоспалар жад пен оқуды жақсарта алады.
5.4 мырыш
Мырыш – бұл организмдегі көптеген ферментативті реакцияларға, оның ішінде жүйке жүйесінің, иммундық жүйенің және ДНҚ пен РНҚ синтезіне қатысатын маңызды бақылау элементі. Ол сонымен қатар нейропротекцияда және нейропластикада рөл атқарады. Мырыш жетіспеушілігі танымдық функциялардың нашарлауына, оның ішінде жад пен назардың нашарлауына әкелуі мүмкін. Мырыштың азық-түлік көздеріне ет, құс еті, теңіз өнімдері, жаңғақтар, тұқымдар және бұршақтар жатады. Кейбір зерттеулер мырышпен толықтырулар мырышпен толықтырулар мырыш тапшылығы бар адамдарда танымдық функцияларды жақсарта алатындығын көрсетеді.
5.5
Темір қан мен миға оттегін беру үшін қажет. Сондай-ақ, ол нейротрансмиттерлерді синтездеуге және ферменттердің жұмысына қатысады. Темірдің жетіспеушілігі анемияға, шаршауға және танымдық бұзылуларға, оның ішінде жадының нашарлауы мен назарына әкелуі мүмкін. Темірдің қайнар көзі құрамына ет, құс еті, балық, бұршақ дақылдары және жасыл жапырақты көкөністер бар. Темір ассимиляцияны жақсарту үшін С дәрумені бар темір тәркіленетін өнімдерді қолдану қажет.
6-тарау: Когнититивтік функцияларды жақсарту үшін дәрумендер кешендерін таңдау
Когнитикалық функцияларды жақсарту үшін витаминдік кешендерді таңдағанда бірнеше факторларды ескеру қажет:
6.1 Жеке қажеттіліктер:
Сіздің дәрумендер мен минералдарға деген жеке қажеттіліктеріңіз жас, жыныс, денсаулық жағдайы, өмір салты және диетаға байланысты өзгеруі мүмкін. Сізге қандай дәрумендер мен минералдар қажет екенін анықтау үшін дәрігермен немесе тамақтанушыдан кеңес алу ұсынылады. Олар сіздің тамақтану мәртебеңізді қан анализін қолдана отырып бағалай алады және жеке қосымша жоспарды ұсынады.
6.2 Сапасы мен қауіпсіздігі:
Қатаң сапа стандарттарын ұстанатын сенімді өндірушілерден дәрумендер кешендерін таңдау маңызды. Жапсырмада көрсетілгеніне көз жеткізу үшін үшінші тарап сынап көрген өнімдерді іздеңіз және зиянды ластаушы заттарды қамтымайтынына көз жеткізу үшін. Өнімнің сапа стандарттарына сәйкес өндірілетініне кепілдік беретін GMP сертификатына назар аударыңыз (жақсы өндірістік практика). Басқа тұтынушылардың пікірлерін оқып шығыңыз.
6.3 Витаминдер нысаны:
Витаминдер әртүрлі формада, соның ішінде таблеткалар, капсулалар, планшеттер, ұнтақтар мен сұйықтықтарда бар. Пішінді таңдау сіздің жеке қалауыңызға және дәрі-дәрмектерді жұтуға байланысты. Витаминдердің кейбір түрлерін басқаларға қарағанда оңай сіңіруге болады. Мысалы, В12 және фолий қышқылының метилденді түрлеріне осы дәрумендердің метаболизміне әсер ететін генетикалық мутациялармен оңай игерілуі мүмкін.
6.4 Дозасы:
Витаминдер мен минералдардың ұсынылған дозаларын сақтау маңызды. Кейбір дәрумендердің тым жоғары дозалары улы болуы мүмкін және жанама әсерлерге әкелуі мүмкін. Төмен дозадан бастаңыз және қажет болған жағдайда оларды біртіндеп көбейтіңіз. Егер сіз дәрі-дәрмекті қабылдасаңыз, дәрумендер кешендерінің дәрі-дәрмектеріңізбен араласпайтынына көз жеткізу үшін дәрігермен кеңесіңіз.
Құрамы:
Витамин кешенінің құрамына назар аударыңыз. Кейбір кешендерде тек жеке дәрумендер мен минералдар бар, ал басқаларында дәрумендер, минералдар, шөптер және басқа да қоректік заттар бар. Сіздің қажеттіліктеріңіз бен мақсаттарыңызбен кездесетін кешенді таңдаңыз. Егер сіз танымдық функцияларды жақсартқыңыз келсе, онда В тобының, В тобының, С дәрумені, Е дәрумені, д дәрумені, дәрумені, холин, омега-3 май қышқылдары, магний, мырыш және темір.
6.6 Мүмкіністіктер:
Витаминдік кешендер дәрі-дәрмектермен, шөптермен және басқа қоспалармен өзара әрекеттеседі. Сізді қабылдаған дәрумендер кешендерінің қауіпсіздігі қауіпсіз және басқа препараттармен немесе қоспалармен араласпау үшін дәрігермен немесе фармацевтпен кеңесу керек. В дәрумені сияқты кейбір дәрумендер соғыс сияқты антикоагулянттармен араласа алады. С дәрумені сияқты басқа дәрумендер кейбір препараттардың ассимиляциясына әсер етуі мүмкін.
7-тарау. Танымдық функцияларды жетілдірудің қосымша стратегиясы
Витаминдік кешендерді қабылдау танымдық функцияларды жақсарту үшін пайдалы болуы мүмкін, бірақ бұл сіз жасай алатын жалғыз нәрсе емес. Танымдық функцияларды жақсартуға көмектесетін басқа стратегияларға мыналар кіреді:
7.1 Дұрыс тамақтану:
Дұрыс тамақтану, көкөністерге, көкөністерге, астық өнімдеріне, астыққа қарсы, ақуызға және пайдалы майларға, сау майларға, оңтайлы жұмыс істеу үшін миды қажетті қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Танымдық функцияларға теріс әсер етуі мүмкін өңделген өнімдердің, қант және қаныққан майлардың тұтынуын шектеңіз.
7.2 Тұрақты физикалық жаттығулар:
Тұрақты физикалық жаттығулар мидағы қан айналымын жақсартады, жаңа нейрондардың өсуіне ықпал етеді және миды тотығу стрессінен қорғайды. Орташа физикалық белсенділікпен аптасына кемінде 150 минут қатысу ұсынылады.
7.3 Жетілдірілген ұйқы:
Жадты шоғырландыру, миды қалпына келтіру және танымдық функцияларды сақтау үшін жеткілікті ұйқы қажет. Күніне кем дегенде 7-8 сағат ұйықтауға тырысыңыз.
7.4 Стрессті басқару:
Созылмалы стресс танымдық функцияларға теріс әсер етуі мүмкін. Медитация, йога, терең тыныс алу және достармен және отбасымен қарым-қатынас сияқты стрессті басқару әдістері.
7.5 Танымдық дайындық:
Танымдық дайындық, мысалы, миға арналған ойындар, жұмбақтар және жаңа дағдыларды зерттеу, мысалы, жад, назар және ойлау сияқты танымдық функцияларды жақсартуға көмектеседі.
7.6 Әлеуметтік өзара іс-қимыл:
Әлеуметтік өзара іс-қимыл миды ынталандырады және танымдық функцияларды жақсартуға көмектеседі. Белсенді қоғамдық өмірді қолдау және достарыңызбен және отбасымен байланысыңыз.
7.7 Темекі шегуден және алкогольді асыра пайдаланудан бас тарту:
Темекі шегу және алкогольді асыра пайдалану миға зақым келтіруі мүмкін және когнитивтік функцияларды нашарлатуы мүмкін. Темекі шегуден бас тарту және алкогольді тұтынуды шектеу.
Қорытындылай келе, витаминдік кешендер танымдық функцияларды жақсарту үшін салауатты өмір салтына пайдалы болуы мүмкін. Алайда, жеке қажеттіліктерді ескеру, сапалы өнімді таңдаңыз, ұсынылған дозаларды сақтаңыз және дәрігермен немесе тамақтанушыдан кеңес алыңыз. Витаминдік кешендерді қабылдаудан басқа, дұрыс тамақтану, физикалық жаттығулармен айналысу, ұйқы, күйзеліске, күйзелісті басқару, миды үйрету, миға үйрету, әлеуметтік өзара әрекеттесу және жаман әдеттерден бас тарту маңызды. Бұл стратегиялардың үйлесімі мидың денсаулығы мен когнитивті функцияларын өмір бойы сақтауға көмектеседі.